Trots snijdt aan twee kanten

Trots is de ‘kroon van de deugden’ voor de ene klassieke denker. De ander beschrijft trots als een opstapje naar de ondergang, een opmaat voor zelfdestructief gedrag en de ‘dodelijkste van alle doodzonden’. Gek genoeg is voor beide standpunten wat te zeggen.

‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’ Geen andere uitdrukking geeft de Nederlandse afkeer van arrogantie beter weer. Wie een hoge positie verwerft moet vooral uitstralen dat hij of zij heel gewoon is gebleven. Het voordeel van deze houding is volgens Neerlandicus Herman Pleij dat iedereen mee mag doen. Elke mening telt en we maken veel ruzie, maar we vinden daarna altijd wel weer compromissen. Persoonsverheerlijking is echter verdacht. De kerkvaders beschreven trots of hoogmoed als een doodzonde.

De geestelijk vader van de evolutietheorie, Charles Darwin, schreef dat trots een van de gemakkelijkst te herkennen gevoelens is. ‘Een hooghartig mens toont zijn superioriteit over anderen door zijn hoofd en lichaam recht te houden. Hij is hooghartig of gewichtig, en maakt zichzelf zo lang mogelijk, zodat hij in overdrachtelijke zin opgeblazen of verwaand genoemd kan worden.’ 

Trots is doordrongen zijn van de eigen waarde en dat uitstralen naar de buitenwereld. Dit is bijvoorbeeld zichtbaar als een atleet als eerste over de finish is gekomen en beide handen omhoog steekt. Iets minder uitbundig is de zelfverzekerde houding met de de handen in de zij en de armen die het lijf extra breed maken. De armen over elkaar kan ook. Daarbij zijn de schouders zijn naar achter getrokken, zodat de borst vooruit komt. Het hoofd is licht naar achteren geheld en de neus steekt wat verwaand in de lucht. Een tevreden glimlach speelt om de lippen.

Trots is een zelfbewuste emotie en helpt mensen in groepen om aanzien te verwerven. De Amerikaanse psycholoog Jessica Tracy zegt dat er twee vormen zijn van trots. De verdachte vorm gaat erover je groot te maken ten koste van anderen. Arrogante trots of hoogmoed is gestoeld op het gevoel een bijzonder persoon te zijn met meer rechten dan een ander. Het gaat samen met minder vriendelijkheid, vaker vals spelen en een vorm van narcisme die een onzekerheid overschreeuwt. Het is de vorm van trots die president Trump op slechte dagen aanwakkert met zijn slogan Make America Great Again. Arrogante trots gaat over de grenzen van anderen heen om je eigen zin te krijgen. Soms zijn mensen zo onder de indruk van het zelfverzekerde optreden dat ze ruimte maken, zodat de persoon status verwerft. Arrogante trots gaat echter wel ten koste van vriendschappen.

Wie alle trots veroordeelt als dikdoenerij, doet zichzelf en anderen tekort. Er bestaat ook gepaste trots, die door de filosoof Aristoteles beschreven werd als de ‘kroon van de deugden’. Het is het zelfvoldane gevoel dat je krijgt als je ergens hard voor hebt gewerkt en je talenten optimaal hebt benut. Tracy spreekt van authentieke trots. Uit onderzoek blijkt dat dit gevoel gepaard gaat met minder vijandigheid en goede sociale relaties. Gepaste trots geeft iemand de energie om door te zetten en iets voor anderen te betekenen. Het levert prestige op, de oprechte waardering van anderen. Prestige heeft niets te maken met status die op basis van angst is afgedwongen. Gepaste trots resulteert in veilige en stabiele relaties en de opbouw van een ondersteunend netwerk.

Tracy beschrijft gepaste trots in haar boek Take Pride als een sleutel tot succes. Het helpt mensen moeilijkheden te overwinnen en vaardigheden onder de knie te krijgen. Trots is een signaal dat je iets voor elkaar hebt gekregen waar je echt veel om geeft. Je draagt bij aan het welzijn van anderen. Het positieve gevoel van trots zorgt ervoor dat je daar ook zelf van geniet.

De kunst is dus verschil te maken tussen twee vormen van trots. Een belangrijk onderscheid heeft te maken met de doelen die gesteld worden. Arrogante trots streeft vaak naar roem, geld en andere vormen van oppervlakkig succes. Tegenslag leidt tot frustratie en meevallers zijn een logisch gevolg van de eigen verdienste. Gepaste trots raakt minder van slag als er iets mis gaat en klopt zich minder op de borst bij toevallige meevallers. De gestelde doelen zijn haalbaar en realistisch.

Een andere manier om de twee vormen van trots uit elkaar te halen is door te kijken naar de oorzaak van je trots. Gepaste trots heeft veranderlijke oorzaken en heeft te maken met de inspanningen die je je getroost hebt. Je hebt het uiterste uit jezelf gehaald, maar bent ook gewoon gebleven. Arrogante trots verwijst naar wie je bent; superieur en met je hoofd ver boven het maaiveld.

Een andere manier om de verkeerde trots te herkennen is door naar je Facebook posts te kijken. Als je iets bijzonders voor elkaar hebt gekregen, is het heerlijk daarover op te scheppen tegenover vrienden. Toch voel je misschien een beetje ongemak als je hetzelfde succes deelt op facebook. Dat ongemakkelijke gevoel is een waarschuwing dat je de grens naar zelfingenomenheid misschien overschreden hebt.

De belangrijkste boodschap van het onderzoek naar trots is volgens Tracy dat mensen onderschatten hoe belangrijk het is een goed gevoel over jezelf te hebben. ‘Gepaste trots is een belangrijke motivator. Studenten die een onvoldoende hebben gehaald voor een examen, doen een volgende keer meer hun best, omdat ze het missen dat ze trots op zichzelf kunnen zijn. Trots is de beloning die je krijgt als je iets doet dat de moeite waard is. Gepaste trots leidt tot meer positief gedrag. Je doet jezelf en anderen tekort door jezelf gepaste trots te ontzeggen.’

Past de gepaste trots wel bij de Nederlandse cultuur van doe maar normaal? Een mooi compromis is misschien dat we onszelf de gepaste trots te gunnen, die we bij gezagsdragers afwijzen. Als we elkaar aanspreken op kapsones, houden we arrogante trots buiten de deur en blijven we ieders mening tellen. De gepaste trots kunnen we vervolgens stiekem voor onszelf gebruiken om het met elkaar te rooien.////////////////////////////////////