Ruut Veenhoven was de eerste geluksprofessor, oprichter van het Journal of Happiness Studies en de drijvende kracht achter de World Database of Happiness. Met zijn werk wilde hij bijdragen aan een lang en gelukkig leven voor iedereen.
Veenhoven werd tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1942 geboren in Den Haag. Tijdens de jaren zestig studeerde hij sociologie. Hij bleef de idealen uit die tijd trouw door te werken aan de bevrijding en emancipatie van individuen. Tussen 1970 en 1990 was hij een vooraanstaand pleitbezorger bij het bevorderen van de acceptatie van vrijwillige kinderloosheid en de hervorming van de abortuswetgeving in Nederland. Na zijn pensionering bleef hij werken in zijn kamer bij de Erasmus Happiness Economics Research Organization. Aan de muur hing een foto van zijn jongere zelf, met het lange haar en de weelderige baard die gebruikelijk waren in de tegencultuur van de jaren zestig.
World Database of Happiness
In zijn promotieonderzoek concentreerde Veenhoven (1984) zich op in kaart brengen in welke omstandigheden mensen gelukkig zijn. Zijn levenswerk was de World Database of Happiness, waarin zo’n 50.000 gestandaardiseerde beschrijvingen van empirische bevindingen over geluk waren samengebracht. Toen zijn arts Veenhoven vertelde dat hij in reservetijd leefde, vroeg hij mij in zijn overlijdensbericht te vermelden dat een instelling de WDH nog steeds zou kunnen overnemen. Zo niet, dan was zijn werk niet tevergeefs. Vrijwilligers zullen het werk aan de World Database of Happiness voltooien door nog eens 1.500 onderzoeken op te nemen. De WDH blijft openbaar beschikbaar en zal compleet zijn voor onderzoek dat vóór 2021 is gepubliceerd.
Grootste geluk
De database is gestoeld op de morele theorie van Jeremy Bentham dat we moeten streven naar ‘het grootste geluk voor het grootste aantal’. Het onderliggende idee van Veenhoven was dat samenlevingen leefbaarheid kunnen vergroten als we weten onder welke omstandigheden geluk het vaakst voorkomt. Veenhoven faciliteerde het geïnformeerde streven naar geluk.
Geluk in landen is voorspelbaar
Wetenschappelijk gezien zal Veenhoven herinnerd worden vanwege een aantal, vaak geciteerde inzichten. Het meest belangrijk is wellicht dat landen sterk verschillen in het gemiddelde geluk van burgers en dat het mogelijk is om 80 procent van de verschillen te verklaren. Mensen zijn over het algemeen gelukkig in landen waar fundamentele menselijke behoeften worden vervuld en die worden gekenmerkt door:
- kwalitatief goed openbaar bestuur dat het leven voorspelbaar maakt en keuzemogelijkheden biedt, zodat burgers plannen kunnen maken voor hun toekomst
- economische groei
- gendergelijkheid
- veiligheid (vrijheid van misdaad en corruptie),
- individuele vrijheid
- investeringen in gezondheidszorg (en specifiek de geestelijke gezondheidszorg), en
- moderniteit.
Veenhoven zelf merkte onlangs op: ‘Onheilsprofeten associëren modernisering met toenemende ellende, maar de data laten een positieve correlatie zien met geluk. We leven nu langer en gelukkiger dan ooit tevoren in de menselijke geschiedenis, en zowel de levensduur als het geluk nemen nog steeds toe.’
Realistische optimist
Veenhoven ontkwam niet aan een keerzijde van een lang leven. Hij bracht zijn laatste jaren door in een slechte gezondheid, maar bleef werken en genieten van het leven. ‘Ik heb het eigenlijk niet zwaar, de pijn is goed onder controle en ik ben nog lekker aan het werk. Dat ik over niet al te lange tijd dood ga bezwaard mij niet. Tot mijn verbazing ervaar ik het zelfs als een rustgevende gedachte. Vraag me niet waarom ik dat zo voel.’
Stoïcijns zonder te vervallen in onverschilligheid
Een anekdote vat samen hoe hij was. Ik heb hem ooit gebeld toen hij vastzat op een perron, omdat de lift kapot was en hij niet meer de kracht had voor de trap. Veenhoven beschreef vervolgens opgewekt hoeveel hij het openbaar vervoer in Nederland waardeerde, net zoals de uitstekende gezondheidszorg die hij kreeg. Jan Ott, een naaste medewerker zei: ‘Ruut ging stoïcijns om met tegenslagen, zonder ooit onverschillig te worden.’
Opportunisme
Veenhoven had ook een opportunistische inslag. Toen in 2019 de vreselijke ziekte bij hem werd vastgesteld die in 2024 een einde aan zijn leven zou maken, gebruikte hij dit nieuws om wat extra geld los te krijgen om een paper af te ronden over de effectiviteit van geluks-trainingen. Toen ik hem vertelde dat hij mij verraste, zei hij simpelweg: ‘Je moet het ijzer smeden als het heet is’. Toch was hij geen workaholic. Geluk was zijn passie, maar onderzoek doen was simpelweg ook een van zijn favoriete bezigheden.
Familieman
Veenhoven was getrouwd met Kiki Dijkstra en was vader van twee dochters en een zoon. De dagen die hij met zijn kleinkinderen kon doorbrengen waren heilig voor hem. Veenhoven was een wetenschapper met een aanstekelijk levensvreugde die nooit een kans voorbij liet gaan om grappen te maken over zichzelf en academische collega’s. Veenhoven leefde net als in het sprookje lang en gelukkig, maar ik zal zijn lach missen.
Dr. Ad Bergsma is psycholoog en wetenschapsjournalist. Ruut Veenhoven was in 2011 de promotor van zijn proefschrift ‘Imperfectly Happy’. We bleven tot op de dag van vandaag samenwerken, onder meer op het gebied van de effecten van gelukstraining en gendergelijkheid.